از ساحل شيب دراز تا زيستگاه هاي حساس لاک پشت سبز و پوزه عقابي در قشم
لاک پشت های جزیره قشم يک گنجينه زنده از حيات وحش دريايي خليج فارس هستند. اين گونه هاي ارزشمند با رفتارهاي خاص، مسيرهاي مهاجرت طولاني و نقش مهمي که در تعادل اکوسيستم ايفا مي کنند، توجه طبيعت گردان و پژوهشگران را به خود جلب کرده اند.
در سال هاي اخير، ساحل شيب دراز و ديگر سواحل جنوبي قشم به عنوان يکي از مهم ترين مناطق تخم گذاري لاک پشت هاي دريايي در ايران شناخته شده اند. همزمان افزايش گردشگري، نياز به آگاهي، مديريت صحيح و مشارکت مسافران در حفاظت از لاک پشت های جزیره قشم را بيشتر کرده است.
در اين راهنما، به صورت مرحله اي و عملي، انواع لاک پشت هاي دريايي قشم، زيستگاه ها، فصل تخم گذاري، تهديدها، قوانين بازديد، نقش مردم محلي و گردشگران و برنامه هاي حفاظتي بررسي مي شود تا سفر شما به قشم هم لذت بخش باشد و هم مسئولانه.
در لاک پشت های جزیره قشم دو گونه اصلي بيشتر گزارش و ثبت شده است که هر دو در سطح جهاني در فهرست گونه هاي آسيب پذير يا در معرض خطر قرار دارند و حفاظت از آنها اهميت بين المللي دارد.
لاک پشت سبز از شناخته شده ترين لاک پشت هاي دريايي در قشم است. اين گونه جثه بزرگتري نسبت به بسياري از گونه هاي ديگر دارد و در دوران بلوغ بيشتر از گياهان دريايي تغذيه مي کند.
لاک پشت سبز براي تخم گذاري به سواحل آرام، ماسه اي و دور از آلودگي نوري نياز دارد. بخش هايي از سواحل قشم به ويژه در نزديکي شيب دراز و جزاير اطراف، هر سال به عنوان مقصد بازگشت اين لاک پشت ها شناخته مي شود.
اين گونه به دليل حساسيت به تغيير زيستگاه، آلودگي پلاستيکي، نورهاي مصنوعي و مزاحمت انساني در دوره تخم گذاري، در معرض تهديد جدي است و هرگونه تماشاي آن بايد بر اساس دستورالعمل هاي حفاظتي انجام شود.
لاک پشت پوزه عقابي يکي ديگر از گونه هاي مهم لاک پشت های جزیره قشم است. اين گونه با منقار باريک و تيز خود براي تغذيه از بي مهرگان و مرجان ها سازگار شده و نقش مستقيم در سلامت صخره هاي مرجاني دارد.
پوزه عقابي در فهرست گونه هاي در معرض خطر انقراض قرار دارد. در قشم، مشاهده آن بيشتر در نواحي سنگي و مرجاني گزارش مي شود و سواحل آرام براي تخم گذاري اين گونه نيز حياتي هستند.
هرگونه صيد غيرمجاز، جمع آوري صدف ها، يا آسيب به بستر مرجاني مي تواند اين گونه را بيش از پيش تهديد کند و به همين دليل آگاهي و رعايت قوانين محيط زيستي در سفر به قشم ضروري است.
لاک پشت های جزیره قشم در بخش هاي مختلف سواحل جنوبي و شرقي و همچنين اطراف جزاير کوچکتر تردد و تخم گذاري مي کنند. شناخت اين زيستگاه ها به مسافران کمک مي کند تا حضور خود را به شکل مسئولانه تنظيم کنند.
ساحل شيب دراز شناخته شده ترين منطقه تخم گذاري لاک پشت های جزیره قشم است. از اواخر زمستان تا اوايل تابستان، ماده ها شب ها به ساحل مي آيند، در ماسه چاله حفر مي کنند و ده ها تخم در هر لانه مي گذارند.
در اين منطقه، گروه هاي محيط زيستي و محيط بانان محلي به صورت فعال از لانه ها محافظت، محدوده ها را علامت گذاري و بازديدکنندگان را راهنمايي مي کنند. ورود خودرو به ساحل، روشن کردن آتش نزديک لانه ها، استفاده از نور شديد و تماس مستقيم با لاک پشت ها، رفتارهاي ممنوع يا محدود شده هستند.
علاوه بر شيب دراز، بخش هايي از سواحل جنوبي قشم و برخي جزاير نزديک مانند هنگام نيز به عنوان محل مشاهده و تخم گذاري لاک پشت هاي دريايي گزارش شده اند. اين مناطق به دليل آرام بودن نسبي، ماسه مناسب و دسترسي به آب هاي عميق، براي لاک پشت ها جذاب هستند.
گردشگران هنگام استفاده از تورهاي دريايي، بايد به اين نکته توجه کنند که نزديک شدن قايق ها به لاک پشت ها، تعقيب آنها يا لمس مستقيم، استرس شديدي به حيوان وارد مي کند و مي تواند رفتار طبيعي آن را مختل کند.
درک چرخه زندگي لاک پشت های جزیره قشم کمک مي کند تا اهميت محافظت از هر مرحله زندگي اين گونه ها بهتر درک شود.
ماده هاي بالغ پس از سال ها زندگي در دريا، به سواحلي بازمي گردند که خود در آن متولد شده اند. آنها شبانه به ساحل مي آيند، لانه اي عميق در ماسه حفر مي کنند، تخم ها را قرار مي دهند و سپس محل را مي پوشانند تا از ديد شکارچيان پنهان بماند.
در شيب دراز تعداد زيادي از اين لانه ها در فصل تخم گذاري ثبت مي شود. هر مزاحمت نوري يا صوتي ممکن است باعث رها کردن فرآيند تخم گذاري يا انتخاب نقاط نامناسب شود.
پس از حدود 45 تا 60 روز، نوزادان لاک پشت ها همزمان از تخم بيرون مي آيند و به صورت غريزي به سمت روشنايي طبيعي افق دريا حرکت مي کنند. اين لحظه حساس ترين مرحله زندگي آنها است.
نورهاي مصنوعي ساختمان ها يا خودروها، حضور حيوانات ولگرد، زباله هاي پلاستيکي و رفت و آمد بي مورد روي ماسه ها مي تواند سبب گمراهي يا آسيب به نوزادان لاک پشت های جزیره قشم شود. به همين دليل محدود کردن تردد و نور در فصل خروج نوزادان حياتي است.
لاک پشت هاي دريايي تنها يک جاذبه گردشگري نيستند. آنها بخشي از سازوکار طبيعي خليج فارس هستند و حذف يا کاهش شديد جمعيت آنها مي تواند زنجيره اي از اثرات منفي اکولوژيک ايجاد کند.
لاک پشت سبز با تغذيه از گياه هاي دريايي به کنترل رشد بيش از حد اين گياهان کمک مي کند و کيفيت زيستگاه ساير جانداران را حفظ مي کند.
لاک پشت پوزه عقابي با مصرف بي مهرگان خاص و کمک به سلامت صخره هاي مرجاني، به تنوع زيستي و پايداري اکوسيستم مرجاني کمک مي کند. حضور اين گونه ها نشانه نسبي سلامت آب و زيستگاه است.
لاک پشت های جزیره قشم براي پژوهش هاي زيست شناسي دريايي، آموزش محيط زيست به کودکان و نوجوانان، و توسعه تورهاي طبيعت گردي مسئولانه، ظرفيتي کم نظير دارند.
تورهاي تخصصي تماشاي لاک پشت در فصل هاي مناسب، در صورت رعايت ضوابط، مي توانند هم درآمد پايدار براي جوامع محلي ايجاد کنند و هم آگاهي درباره حفاظت از گونه ها را افزايش دهند.
افزايش سفرها به قشم، توسعه بدون برنامه سواحل و فعاليت هاي دريايي اگر مديريت نشود، مستقيما بر لاک پشت هاي دريايي اثر مي گذارد.
کيسته هاي پلاستيکي، نخ هاي صيد رها شده، ظروف يکبار مصرف و ديگر زباله ها ممکن است توسط لاک پشت ها بلعيده شود يا دور اندام آنها گير کند. اين موضوع مي تواند منجر به خفگي، سوء تغذيه يا جراحت هاي شديد شود.
نور شديد ساختمان ها، سکوها و خودروها نزديک سواحل تخم گذاري، مسير يابي طبيعي نوزادان را مختل مي کند. صداي مداوم موسيقي بلند، موتور قايق ها و تجمع هاي نزديک لانه ها نيز استرس و اختلال ايجاد مي کند.
راندن موتور يا خودرو روي ماسه، ساخت و ساز بي ضابطه در حريم ساحل و قدم زدن روي محل هاي تخم گذاري بدون نشانه گذاري، مي تواند باعث تخريب مستقيم لانه ها شود.
در سال هاي اخير، همکاري ميان سازمان هاي محيط زيست، فعالان محلي و راهنمايان تور، باعث شده ساحل شيب دراز به يک نمونه شاخص حفاظت مشارکتي در ايران تبديل شود.
محيط بانان و داوطلبان محلي لانه ها را ثبت و علامت گذاري مي کنند، زمان خروج نوزادان را زير نظر مي گيرند و در صورت نياز مسير رسيدن آنها به دريا را هموار مي کنند.
راهنمايان محلي و تورهاي معتبر پيش از ورود مسافران به ساحل شيب دراز، قوانين رفتاري را توضيح مي دهند. اين آموزش شامل عدم لمس لاک پشت ها، عدم استفاده از فلش، حفظ فاصله مناسب و جلوگيري از سر و صداي بي مورد است.
هر مسافر مي تواند بخشي از راه حل باشد. دنبال کردن مسيرهاي مشخص، جمع کردن زباله هاي شخصي، گزارش مشاهده لانه هاي تخريب شده و انتخاب تورهاي داراي مجوز، از اقدامات ساده اما موثر در حفاظت از لاک پشت های جزیره قشم است.
اگر قصد داريد در سفر به قشم لاک پشت هاي دريايي را از نزديک ببينيد، رعايت چند نکته ساده باعث مي شود تجربه شما هم جذاب باشد و هم بدون آسيب به حيوان.
فصل تخم گذاري معمولا از اواخر زمستان تا اوايل تابستان است. بازديد در قالب تورهاي قانوني در ساعات مشخص شب و زير نظر راهنما، شانس مشاهده تخم گذاري يا حرکت نوزادان به سمت دريا را افزايش مي دهد.
استفاده از تورهاي داراي مجوز و راهنمايان آشنا با اصول حفاظتي، تضمين مي کند که بازديد شما مطابق استانداردهاي محيط زيستي باشد. اين انتخاب علاوه بر حفاظت از لاک پشت های جزیره قشم، به درآمد پايدار جامعه محلي نيز کمک مي کند.
لاک پشت های جزیره قشم تنها يک منظره ديدني براي عکاسي نيستند، بلکه نشانه سلامت اکوسيستم دريايي و نتيجه سال ها مهاجرت، سازگاري و بقا هستند. هر قدم شما در ساحل شيب دراز يا ديگر سواحل تخم گذاري، مي تواند به حفظ يا آسيب اين چرخه حساس منجر شود.
اگر قصد سفر به قشم را داريد، پيشنهاد مي شود برنامه خود را طوري تنظيم کنيد که بازديد از زيستگاه لاک پشت ها را همراه با راهنماي محلي و رعايت قوانين حفاظتي تجربه کنيد. اين شکل از گردشگري مسئولانه، هم براي شما خاطره اي ماندگار مي سازد و هم از گنجينه طبيعي قشم حفاظت مي کند.
