© 2025 قشم آف (قشم تخفیف) — تمامی حقوق محفوظ است
© 2025 قشم آف (قشم تخفیف) — تمامی حقوق محفوظ است
از نوروز صیاد و رقص لیوا تا پوشاک بندری، مهماننوازی و خوراکهای آیینی
قشم فقط جزیرهای پرجاذبه برای طبیعتگردی نیست؛ اینجا قلب تپنده فرهنگ بندری جنوب ایران است. آداب و رسوم قشم در طول قرنها با تجارت دریایی، مهاجرتها و همنشینی با فرهنگهای عربی، آفریقایی و هندی شکل گرفته و امروز نیز در جشنها، موسیقی، پوشاک و خوراک مردم زنده است. اگر میخواهید سفر شما از سطح بازدیدهای معمول فراتر برود، باید با آیینها و سنتهایی آشنا شوید که روح زندگی روزمره در قشم را میسازند.
در این راهنما، تصویری منسجم و کاربردی از مهمترین عناصر فرهنگ بومی قشم به شما میدهیم: از جشن نوروز صیاد و رقصهای ساحلی تا آیینهای درمانی کهن، از پوشاک و نقش حنا تا مهماننوازی، خوراک آیینی و صنایع دستی. هر بخش شامل نکاتی برای تجربه اصیل، زمان و مکان مناسب، آداب حضور، و «نبایدها»ست تا با احترام و آگاهی وارد فضای فرهنگی مردم جزیره شوید.
موقعیت راهبردی قشم در دهانه تنگه هرمز باعث شده فرهنگ این جزیره آمیزهای از سنتهای ایرانی-بومی با تاثیرات دریایی باشد. تجارت دریایی، صیادی و کوچهای فصلی، ساختار اجتماعی و موسیقایی منطقه را شکل داده است. همنشینی با جوامع عربزبان خلیج فارس و دادوستد با کرانههای آفریقا و شبهقاره هند، ردپایی روشن در سازها، ریتمها، واژگان، خوراک و لباس مردم گذاشته است.
نوروز صیاد در روستای سلخ و نقاطی دیگر از قشم با محوریت دریا برگزار میشود. فلسفه آیین روشن است: قدردانی از دریا و طلب برکت برای فصل تازه صید. صیادان در این روز از صید پرهیز میکنند تا به دریا «فرصت نفس» بدهند و با نیایش، موسیقی و گردهمایی، آغاز فصل را جشن بگیرند. برای شرکت در این آیین، پوشش ساده و متین، عکسبرداری با اجازه و پرهیز از ورود به محدوده اجراها بدون دعوت ضروری است.
موسیقی جنوب، ریتم زندگی مردم است. در قشم، رقص لیوا با حلقهگردی و همخوانی جمعی، نیانبان و دهل اجرا میشود. یزله و حرکات دستجمعی مردانه در برخی مراسمها دیده میشود. اجرای این رقصها قاعده دارد؛ ورود ناگهانی گردشگر به حلقه رقص و ضبط کلوزآپ از چهرهها بدون اجازه، بیاحترامی تلقی میشود. فاصله مناسب، رعایت حریم اجراکنندگان و درخواست اجازه پیش از فیلمبرداری را جدی بگیرید.
زار، آیینی کهن در نوار جنوبی ایران است که با موسیقی، ضرباهنگهای ویژه و نیایش جمعی شناخته میشود. درک این آیین برای گردشگر کنجکاو جذاب است، اما باید دانست زار یک «نمایش» نیست؛ بخشی از زیستجهان معنایی مردم است. اگر بخت تماشای آن را یافتید، به قوانین میزبان پایبند باشید؛ سکوت، عدم مداخله و خودداری از نور شدید دوربین یا موبایل، بدیهی است.
لباس محلی زنان قشم، پویا و رنگین است: پیراهنهای بلند، شلوارهای طرحدار، نقشهای سوزندوزی و برقع که نقابی پارچهای بر چهره است. برقع علاوه بر جنبه زیبایی، کارکرد هویتی و اقلیمی دارد. مردان در بسیاری مناسبتها دشداشه، عقال و کفشهای سبک میپوشند. نقش حنا روی دست و پا در عروسیها و جشنها رواج دارد؛ طرحها از ساده تا پیچیده تغییر میکند و هر نقش روایت خود را دارد.
قشم به مهماننوازی شهره است. تعارف چای دارچین، خرما و قهوه عربی رایج است. اگر به خانه محلی دعوت شدید، کفش را پیش از ورود درآورید، درباره خانواده با احترام سخن بگویید و از درخواست تصویربرداری از بانوان بدون اجازه پرهیز کنید. هدیه کوچک مانند شیرینی یا سوغاتی شهر خود شما را عزیزتر میکند. در بازارهای محلی چانهزدن بد نیست، اما «عادلانه بودن» اصل است.
خوراک جنوب فقط غذا نیست؛ آیین است. مهیاوه (چاشنی ماهی-تخمگشادی)، سوراغ (چاشنی تند بنفشرنگ بر پایه تمرهندی/ادویه)، برنجهای معطر با ماهی تن و هواری، برنج دودی، قلیه میگو و نانهای محلی، در عزا و عروسیها نقش دارند. هنگام شرکت در سفرههای نذری، نظم صف، رعایت پاکیزگی و شکرگزاری، احترام به میزبان است. اگر آلرژی یا رژیم دارید، پیشاپیش بگویید؛ مردم با روی خوش همراهی میکنند.
عروسی در قشم، روندی چندمرحلهای دارد: خواستگاری با حضور ریشسفیدان، نامزدی، تهیه جهیزیه، مراسم عقد و حنابندان. شب حنا با موسیقی بومی و نقش زدن حنا بر دست و پای عروس و گاه داماد برگزار میشود. زنان غالبا در جمعهای مخصوص خود میرقصند و میخوانند؛ ثبت تصویر بانوان بدون اجازه ممنوع است. هدیه نقدی یا طلا مرسوم است و روبوسی و تبریک با رعایت آداب حریم انجام میشود.
زندگی کنار دریا آداب دارد: احترام به دریا، پرهیز از اسراف صید و پاسداشت زیستبومهای حساس مانند جنگلهای حرّا. در برخی روستاها در روزهای خاص از صید میگذرند تا برکت دریا حفظ شود. گردشگر مسئول، زبالهای بر ساحل نمیگذارد، به مرجانها دست نمیزند و از پهپادزنی روی جمعهای آیینی بدون مجوز خودداری میکند.
سوزندوزی، گلابتوندوزی، حصیربافی از برگ خرما، ساخت «گلی»ها (جهیزیههای پارچهای) و زیورآلات سنتی قشم، هم معاش است هم هویت. خرید مستقیم از زنان هنرمند، اقتصاد محلی را تقویت میکند. در پرسوجو درباره قیمت، ادب را رعایت کنید و برای عکس گرفتن از محصولات و کارگاهها اجازه بگیرید.
نیانبان، دهل، دُمام، کسر و سازهای کوبهای، پایه ریتمهای جنوباند. اشعار دریایی، روایت کوچ، صیادی و عاشقانههای بندری را بازتاب میدهند. در اجراهای زنده، کف زدن همریتم با حلقه، بخشی از مشارکت است؛ اما ورود به مرکز حلقه تنها با دعوت سرگروه انجام میشود.
جز نوروز صیاد، آیینهای مذهبی و محلی دیگری نیز در تقویم فرهنگی قشم جریان دارد؛ از مولودیخوانی تا نخلبرداری و سوگوارههای دریایی. زمانبندی این برنامهها روستا به روستا فرق میکند. اگر قصد تجربه نزدیک دارید، با یک راهنمای محلی هماهنگ شوید تا هم اطلاعات درست بگیرید و هم موجب مزاحمت برای اهالی نشوید.
برای شناخت واقعی قشم، باید پای رقص لیوا بنشینید، نقش حنا ببینید، مهیاوه بچشید و در نوروز صیاد کنار اهالی به دریا «سلام» کنید. اگر زمان کوتاه است، یک تور فرهنگی محلی بگیرید تا در یک نیمروز، مجموعهای از موسیقی، خوراک، بازار و کارگاههای دستی را با روایت اهالی تجربه کنید. این احترام متقابل است که سفر شما را از «دیدن» به «فهمیدن» تبدیل میکند.
CTA: برای هماهنگی بازدید فرهنگی با رعایت آداب محلی و برنامهریزی شرکت در آیینها، از برگزارکنندگان معتبر در قشم کمک بگیرید و پیش از حضور، قوانین میزبان را جویا شوید.