نگاهی کامل به یکی از مهمترین آثار تاریخی جزیره قشم و نقش آن در تحولات منطقه خلیج فارس
قلعه پرتغالیهای جزیره قشم یکی از شاخصترین آثار تاریخی جنوب ایران است. این مجموعه که در سواحل شمالی جزیره بزرگ جزیره قشم واقع است، نمادی از دوره حضور استعمار پرتغال در خلیج فارس و نیز تغییرات قدرت در منطقه است.
در این مقاله ما به بررسی دقیق تاریخ ساخت، کاربرد، معماری، فرایند تغییر مالکیت و حال و هوای بازدید امروز این قلعه خواهیم پرداخت تا زمینه دیداری و گردشگری بهتری برای مخاطب فارسیزبان فراهم شود.
بر اساس منابع متعدد، بنای اولیه قلعه پرتغالیهای جزیره قشم در ابتدای قرن شانزدهم میلادی شکل گرفت. بن مایه این ساختوساز، اراده آلفونسو د آلبوکرک فرمانده مشهور پرتغالی بود که در سال ۱۵۰۷ میلادی دستور تصرف بخشهایی از سواحل خلیج فارس را صادر کرد. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
این قلعه بخشی از شبکه گستردهای بود که پرتغالیها در جزایر خلیج فارس، به ویژه جزیره هرمز و جزیره لارک، برای کنترل مسیرهای تجاری و دریایی برقرار کرده بودند. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
طبق برخی پژوهشها، در سالهای ۱۶۲۱ تا ۱۶۲۲ میلادی نیروهای پرتغالی حاضر در قشم توسط ائتلاف ایرانی-انگلیسی به فرماندهی امامقلیخان از دوره صفوی از منطقه اخراج شدند. :contentReference[oaicite:7]{index=7}
ساختار قلعه ترکیبی از سبک اروپایی و معماری بومی ایران جنوبی است. مصالح اصلی، سنگهای آهکی و گچی محلی همراه با ملات ساروج بودند. :contentReference[oaicite:8]{index=8}
پلان قلعه غالباً به صورت چهارسُطحی نامنظم طراحی شده با چهار برج در چهار گوشه و دیوارهایی به ضخامت حدود ۳ تا ۴ متر. ارتفاع برجها در برخی منابع تا حدود ۱۲ متر گزارش شده است. :contentReference[oaicite:9]{index=9}
فضاهای داخلی قلعه شامل آبانبار، انبار مهمات، سربازخانه، زندان و حتی کلیسا بودهاند. وجود چنین بخشهایی نشان میدهد قلعه نه صرفاً دفاعی بلکه تدارکاتی نیز بوده است. :contentReference[oaicite:10]{index=10}
موقعیت جغرافیایی جزیره قشم در نزدیکی تنگه تنگه هرمز باعث شده بود این قلعه بتواند مسیرهای تجاری دریایی، کشتیهای عبوری و تجارت مُرغوب جنوب ایران را رصد کند. منابع تاریخی اشاره دارند این قلعه از دوران پرتغال بهعنوان پایگاهی برای کنترل عبور و مرور دریایی و جمعآوری عوارض استفاده میشد. :contentReference[oaicite:12]{index=12}
همچنین، استقرار پرتغالیها در قشم و بنای چنین قلعهای از منظر روابط قدرت، منطقه خلیج فارس را وارد مرحله جدالی جدید میان پرتغال، ایران صفوی و دیگر قدرتها کرد. :contentReference[oaicite:13]{index=13}
پس از بیش از یک قرن حضور پرتغال (حدود ۱۱۰ سال) در این بخش از خلیج فارس، امیر ایرانی با همکاری انگلیسیها توانست قلعه را تصرف کند و تسلط پرتغال را در منطقه کاهش دهد. :contentReference[oaicite:14]{index=14}
در دورههای بعد نیز این قلعه دستخوش تغییر، بازسازی و مرمت شده است. مثلاً دیرکاوشهایی انجام شده و تونلهای زیرزمینی نیز کشف گردیدهاند. :contentReference[oaicite:15]{index=15}
در زمینۀ میراث فرهنگی، قلعه با شماره ۲۲۰۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و امروز بخشی از جاذبههای گردشگری جزیره قشم محسوب میشود. :contentReference[oaicite:16]{index=16}
امروزه بازدید از قلعه پرتغالیهای جزیره قشم برای گردشگران امکانپذیر است و میتوان ضمن بازدید از شهر قشم، مسیر کوتاهی به سمت شمال جزیره داشت و این اثر تاریخی را از نزدیک مشاهده کرد. :contentReference[oaicite:17]{index=17}
بهترین فصل بازدید از این منطقه از اواخر پاییز تا اوایل بهار است؛ چرا که دمای هوا ملایمتر و شرایط گردشگری مطلوبتر هستند. :contentReference[oaicite:18]{index=18}
زلزلهٔ قدرتمندی که در نوامبر سال ۲۰۰۵ در جزیره قشم رخ داد، بخشهایی از دیوار شرقی قلعه را تخریب کرد ولی ساختار کلی باقی ماند. :contentReference[oaicite:19]{index=19}
سازمان میراث فرهنگی و مسئولان محلی جزیره مسئول مرمت، حفاظت و آمادهسازی این اثر برای بازدید عمومی هستند. بازسازی و نورپردازی نیز انجام شده است. :contentReference[oaicite:20]{index=20}
۱. فرصت مشاهده معماری دفاعی قرن شانزدهم و ترکیب سبک پرتغالی با محلی.
۲. چشمانداز کمنظیر به خلیج فارس و تنگه هرمز از برجها.
۳. درک روند تاریخی حضور پرتغال، ایران صفوی و تغییرات قدرت در منطقه.
۴. ادغام بازدید تاریخی با گردشگری شهری در جزیره قشم.
قلعه پرتغالیهای جزیره قشم یکی از معدود بناهای باقیمانده از دوران حضور پرتغال در خلیج فارس است. این اثر نه تنها از منظر تاریخی اهمیت دارد، بلکه امروز به عنوان جاذبهای گردشگری در جزیره قشم شناخته میشود. معماری خاص، چشمانداز فوقالعاده و داستانی که در دل دیوارهایش نهفته است، همه دست به دست هم میدهند تا یک تجربه متفاوت برای گردشگر فراهم شود.
اگر قصد دارید سفر به جزیره قشم را برنامهریزی کنید، بازدید از این قلعه را در بالای فهرست خود قرار دهید. پیشنهاد میشود در فصلهای خنکتر سال به اینجا بیایید و ضمن گشتوکزار در جزیره، برای لحظاتی نیز به تاریخ بنگریید و عکاسیِ متفاوت داشته باشید.
هماکنون تور یا بلیت خود را بررسی کنید تا بازدید از قلعه پرتغالیهای قشم را به تجربهای فراموشنشدنی تبدیل نمایید.
